Vernieuwde sessie “Het lokaal als instrument: Een Impactvolle leeromgeving creëren”
Door Lotte van Egmond | Lot to Learn
De kracht van de leeromgeving
Heb je je ooit afgevraagd waarom sommige ruimtes direct een gevoel van rust oproepen, terwijl andere onrust veroorzaken? Of waarom bepaalde klasopstellingen automatisch tot meer samenwerking leiden? De fysieke omgeving waarin we werken en leren heeft een enorme invloed op ons gedrag, onze concentratie en ons welbevinden. Toch wordt deze cruciale factor in het onderwijs vaak over het hoofd gezien.
Het afgelopen jaar heb ik verschillende sessie mogen verzorgen. Tijdens de sessie “Het Lokaal als Instrument” ontdekken onderwijsprofessionals hoe zij de leeromgeving kunnen transformeren van een passieve ruimte naar een actief pedagogisch instrument. Een goed ontworpen lokaal kan namelijk fungeren als een ‘stille pedagoog’ die het leren ondersteunt, gedrag stuurt en het welzijn van zowel leerlingen als docenten bevordert.
Bewustwording als eerste stap dat helpt
Voordat we kunnen beginnen met het optimaliseren van de leeromgeving, is bewustwording essentieel. In de training leren deelnemers allereerst om met een kritische blik naar hun eigen lokaal te kijken. Welke signalen zendt de ruimte uit? Nodigt het uit tot actief leren of passief consumeren? Biedt het structuur of chaos?
Een eye-opener voor veel deelnemers is dat de inrichting van een lokaal onbewust gedrag kan stimuleren of juist belemmeren. Zo kan een klassieke frontale opstelling onbedoeld passiviteit bevorderen, terwijl een ruimte met flexibele werkplekken eigenaarschap en samenwerking kan stimuleren.
Het effect van kleur, licht, akoestiek en meubilair
- Kleurgebruik: Rustige, koele kleuren zoals lichtblauw en groen kunnen concentratie bevorderen, terwijl warme kleuren zoals oranje en geel creativiteit kunnen stimuleren.
- Lichtinval: Natuurlijk daglicht heeft een positief effect op alertheid en stemming. Waar mogelijk is het slim om kunstlicht te vervangen door daglicht.
- Akoestiek: Geluidsabsorptie door zachtere materialen of akoestische panelen kan de concentratie verbeteren en stress verminderen.
- Afwisseling zitplek: Zo laten verschillende studies zien dat er een verband is tussen staan/zitten en selectieve aandacht en cognitie (Mazzoli et al., 2019; Mehta et al., 2015; Rosenbaum et al., 2018). Wanneer we te lang in dezelfde positie zitten, vermindert de bloedcirculatie naar onze hersenen geleidelijk.
Deze factoren beïnvloeden niet alleen het leerproces, maar ook het welbevinden van iedereen in de ruimte.
Doelgerichte opstellingen inzetten
Een van de meest krachtige veranderingen die je kunt doorvoeren, is het aanpassen van de klasopstelling. Veel scholen werken nog steeds met de traditionele rijtjes of U-vorm, maar deze zijn niet altijd geschikt voor moderne onderwijsmethoden.
In de training leren deelnemers hoe verschillende opstellingen verschillende doelen dienen:
- Instructie-opstelling: Gericht op frontale kennisoverdracht
- Samenwerkingsopstelling: Stimuleert interactie en gezamenlijk leren
- Individuele werkplekken: Biedt ruimte voor concentratie en differentiatie
- Flexibele opstelling: Combineert verschillende werkvormen en kan snel aangepast worden
Het geheim zit in het afstemmen van de opstelling op het leerdoel van dat moment. Door bewust te kiezen voor een bepaalde opstelling, ondersteun je direct je didactische aanpak.
Praktijkvoorbeeld
Een docent Nederlands van een middelbare school vertelde na de training: “Ik heb mijn lokaal zo ingericht dat ik binnen drie minuten kan wisselen tussen een klassikale opstelling en kleine groepen. Sindsdien merk ik dat mijn leerlingen veel actiever deelnemen en sneller schakelen tussen verschillende werkvormen. Daarnaast hebt het bij een positieve groepsdynamiek”
Het concept van Leerplekken
Een effectieve leeromgeving bestaat uit verschillende zones, elk met een eigen functie. In de training leren deelnemers hoe ze deze zones kunnen identificeren en optimaliseren:
- Instructiezone: Voor uitleg en presentaties
- Samenwerkingszone: Voor groepsopdrachten en discussies
- Stiltezone: Voor geconcentreerd individueel werk
- Experimenteerzone: Voor praktische opdrachten en ontdekkend leren
- Ontspanningszone: Voor pauzes en informele interactie
Door deze zones duidelijk te markeren en in te richten, kunnen leerlingen gemakkelijker schakelen tussen verschillende leermodi.
Visuele communicatie
Zones worden niet alleen gecreëerd door de opstelling van meubilair, maar ook door visuele communicatie. In de training leren deelnemers hoe ze met kleur, symbolen en bewegwijzering kunnen aangeven wat er in welke zone verwacht wordt.
Een basisschoolleerkracht vertelde: “Sinds we werken met gekleurde zones en pictogrammen, weten mijn leerlingen precies wat er van hen verwacht wordt. De overgang tussen activiteiten verloopt veel soepeler.”
Routines en gedragsafspraken
Een goed ingerichte leeromgeving kan alleen optimaal functioneren als deze ondersteund wordt door duidelijke routines en gedragsafspraken. In de training leren deelnemers hoe ze deze kunnen ontwikkelen en implementeren:
- Startmomenten: Hoe begin je de les in een bepaalde opstelling?
- Transitiemomenten: Hoe wissel je efficiënt tussen verschillende werkvormen?
- Materiaalgebruik: Hoe organiseer je de toegang tot en het opruimen van materialen?
- Geluidsniveaus: Welke geluidsafspraken gelden in welke zone?
Door deze afspraken expliciet te maken en regelmatig te oefenen, worden ze onderdeel van de klassenroutine.
Voordelen en valkuilen
De training behandelt ook de voor- en nadelen van verschillende benaderingen:
Voordelen van een doordachte leeromgeving:
- Verhoogde betrokkenheid en motivatie
- Meer autonomie voor leerlingen
- Betere differentiatiemogelijkheden
- Efficiënter gebruik van leertijd
- Verbeterd welbevinden van zowel leerlingen als docenten
Mogelijke valkuilen:
- Te veel prikkels door overvolle ruimtes
- Onduidelijke verwachtingen bij flexibele opstellingen
- Tijdrovende overgangen tussen werkvormen
- Weerstand bij collega’s of leerlingen
Door deze aspecten te bespreken, kunnen deelnemers anticiperen op mogelijke uitdagingen.
Een continu proces
Het optimaliseren van de leeromgeving is geen eenmalige activiteit, maar een doorlopend proces. In de training “Het Lokaal als Instrument” leren deelnemers niet alleen hoe ze hun ruimte kunnen aanpassen, maar ook hoe ze dit proces kunnen blijven evalueren en bijsturen.
De grootste winst zit in het bewust inzetten van de leeromgeving als pedagogisch instrument. Een lokaal dat aansluit bij de onderwijsvisie, de didactische aanpak ondersteunt en het welbevinden bevordert, zal uiteindelijk bijdragen aan beter onderwijs en meer plezier voor alle betrokkenen.
Geïnteresseerd in de training “Het Lokaal als Instrument” of wil je meer weten over het optimaliseren van leeromgevingen? Neem contact op met Lotte van Egmond via Lot to Learn voor meer informatie of praktische ondersteuning bij het transformeren van jouw leeromgeving.
